یکی از مهمترین عوامل آلوده کننده محیط زیست در جهان و به خصوص در کشور ما که بخش اعظم آن را مناطق گرم و خشک تشکیل می­دهد، سیستم­های تهویه و سرمایش است. در این راستا، سامانه­های غیر فعال همواره نقش مؤثری در تأمین آسایش و سلامت ساکنین و کاهش مصرف انرژی داشته­است. مقاله پیش رو در پی دستیابی به بهینه­ترین تدابیر سرمایش غیر فعال در مسکن شهرهای حاشیه کویر است. بنابراین شهر یزد و اصفهان به عنوان نمونه موردی انتخاب شده و میزان کارایی سامانه­های سرمایش غیر فعال در این دو شهر مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. راهبرد اصلی این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. برای به دست آوردن میزان کارایی سامانه­ها، شرایط آسایش محیطی بنا قبل و بعد از استفاده از این سامانه­ها مورد ارزیابی قرار گرفته است. سپس بر مبنای تحلیل­های صورت گرفته برای هر سامانه در ماه­های مختلف سال و با مقایسه تطبیقی نتایج، سامانه­های با حداکثر کارایی برای هر شهر معرفی شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می­دهد که سرمایش تبخیری غیر مستقیم کاراترین سامانه در گرم­ترین ماه­های سال برای اقلیم گرم و خشک (B) است و پس از آن تهویه شبانه برای اصفهان و سایر شهرهای با اقلیم مشابه (Bsk) و سرمایش تبخیری مستقیم برای یزد و سایر شهرهای با اقلیم مشابه (Bwh) پیشنهاد مناسبی می­باشد.